Hoe vrijwillig is mediation eigenlijk?

Vrijwillig, maar niet zonder verplichtingen

In theorie kan niemand je dwingen om met een mediator aan tafel te gaan. Toch betekent dat niet dat je een voorstel tot mediation zomaar kunt weigeren. Wet- en regelgeving maken dat beide partijen zorgvuldig moeten omgaan met een conflict. En precies daar komt de discussie over of mediation verplicht of vrijwillig is vaak om de hoek kijken.

• Voor werknemers: De Wet verbetering poortwachter verplicht tot actieve medewerking aan re-integratie. Als de bedrijfsarts mediation adviseert, wordt verwacht dat een werknemer dit serieus overweegt. Zonder goede reden weigeren kan worden gezien als onvoldoende meewerken, met mogelijke gevolgen voor het recht op loon.

• Voor werkgevers: de zorgplicht voor een gezonde werkomgeving weegt zwaar. Een werkgever die mediation zonder overtuigende reden afwijst, kan in een ontslagprocedure het verwijt krijgen onvoldoende te hebben gedaan om het conflict op te lossen.

Vrijwilligheid is er dus wel, maar ze wordt altijd beoordeeld tegen de achtergrond van rechten en plichten — waardoor er soms een gevoel van verplichte mediation ontstaat.

Inspanningsverplichting: geen vrijblijvende stap

Zodra partijen besluiten tot mediation, ontstaat er een inspanningsverplichting. Mediation is geen vrijblijvende kennismaking of gesprekssessie waarbij je zonder inzet kunt aanschuiven. Het proces werkt alleen als beide partijen bereid zijn zich actief in te zetten: luisteren, eigen zorgen en belangen benoemen, en serieus zoeken naar oplossingen.

Wie enkel komt “zitten” maar weigert mee te bewegen, handelt niet alleen in strijd met de geest van mediation, maar ook met de verwachtingen die rechters en bedrijfsartsen aan dit traject stellen.

Hoe kijkt de rechter naar weigering?

Steeds vaker benadrukken rechters dat mediation een redelijke en proportionele interventie is bij arbeidsconflicten. Een weigering zonder zwaarwegende reden wordt daarom kritisch beoordeeld.

• Een werknemer die een mediationtraject bij een verzuimconflict zonder goede reden weigert, kan loonbetaling verliezen.

• Een werkgever die een voorstel tot mediation negeert en meteen naar de rechter stapt, kan verweten worden dat hij onvoldoende zorgvuldig richting de werknemer heeft gehandeld.

De boodschap is duidelijk: het recht biedt ruimte voor vrijwilligheid, maar verlangt wél een serieuze en redelijke afweging.

Vrijwillig, maar niet vrijblijvend

Het starten van een mediationtraject blijft in de kern een vrijwillige keuze. Niemand kan je dwingen tot deelname, en je bent pas gebonden aan afspraken als je die samen vastlegt en ondertekent. Tot die tijd kun je altijd andere oplossingsroutes onderzoeken.

Toch is die vrijheid niet onbeperkt. Van beide partijen mag worden verwacht dat ze een mediationvoorstel serieus overwegen en, eenmaal ingestapt, zich oprecht inzetten voor het proces. Juist dat maakt mediation krachtig: het combineert vrijwillige deelname met de verplichting om er serieus werk van te maken.

Conclusie

De vraag “hoe vrijwillig is mediation eigenlijk?” kent dus een gelaagd antwoord. Mediation is vrijwillig in deelname, maar verplichtend in houding. Je hebt altijd de keuze om wel of niet mee te doen. Maar die keuze moet zorgvuldig worden gemaakt, in het licht van je rechten en plichten. En als je eenmaal deelneemt, wordt verwacht dat je echt probeert tot een oplossing te komen.

En precies daar ligt de waarde: wanneer beide partijen hun inspanningsverplichting serieus nemen, blijkt vaak dat mediation méér kan opleveren dan vooraf werd gedacht – niet alleen een oplossing van het conflict, maar ook herstel van vertrouwen en een werkbare toekomst.